Cellentekort bereikt 'code zwart': zo ziet de situatie er nu uit
In dit artikel:
De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) waarschuwt dat de Nederlandse gevangenissen in een acute crisis verkeren: er geldt al langere tijd ‘code zwart’ wegens een groeiend en structureel tekort aan cellen en personeel. Directeur‑generaal Wim Saris stuurde deze week een urgente brief aan informateur Letschert met de oproep dat de formerende partijen snel ‘noodzakelijke maatregelen’ moeten nemen. Volgens de DJI wachten momenteel duizenden veroordeelden op de uitvoering van hun straffen; dat aantal groeit door.
Financiële tekorten en sluitingen uit het verleden verergeren het probleem. Onder eerdere kabinetten werden tientallen gevangenissen gesloten; de DJI meldt dat de komende jaren mogelijk nog eens drieduizend cellen verdwijnen door gebrek aan onderhoudsmiddelen. Om bestaande locaties te kunnen blijven exploiteren is circa 350 miljoen euro nodig, nog eens 550 miljoen voor uitbreiding van capaciteit. Daarnaast stelt de DJI dat ook de organisatie van het werk moet veranderen.
Praktische gevolgen zijn al zichtbaar: de bezettingsgraad ligt op 99,5 procent, 158 cellen zijn vanwege personeelstekort niet inzetbaar en ruim 3.200 veroordeelden staan op een wachtlijst. Gevangenen met straffen korter dan een jaar worden vaak twee weken eerder vrijgelaten; eerder vrijlaten als beleidskeuze leidt tot politieke spanningen binnen coalities.
Als oplossingsrichting pleit de DJI voor hervormingen zoals het invoeren van elektronische detentie als hoofdsanctie — gedetineerden zitten hun straf thuis onder strikte elektronische controle (bijv. enkelbanden). Die optie kan politiek gevoelig zijn, met name voor partijen die een hardere aanpak van criminaliteit willen. Het Wetenschappelijk Onderzoek‑ en Documentatiecentrum (WODC) voorspelt dat de druk op cellen met ongeveer 1 procent per jaar toeneemt, vooral tussen 2026 en 2030, en adviseert vaker taakstraffen, boetes of voorwaardelijke straffen in plaats van korte gevangenisstraffen om recidive te verminderen en de druk op inrichtingen te verlagen.
Een groot personeelstekort maakt de situatie nijpend: cipiers ontbreken, het werkklimaat is zwaar en de FNV pleit voor extra middelen om gevangenissen (her)openen en voor loonsverhoging die de inflatie compenseert. Zonder aanzienlijke investeringen en beleidswijzigingen waarschuwen deskundigen dat het gevangenissysteem op langere termijn niet volhoudbaar is en dat het vertrouwen in de rechtsstaat kan afnemen.