Na maanden van discussie: illegaliteit wordt strafbaar, dit zijn de gevolgen
In dit artikel:
De Tweede Kamer heeft vlak voor Kerst twee omstreden asielwetten aangenomen die eerder door PVV-minister Faber waren opgesteld. Centraal staat dat illegaal verblijf in Nederland voortaan strafbaar wordt; het voorstel om hulp aan mensen zonder verblijfsvergunning te criminaliseren is geschrapt. Met die aanpassing kon demissionair minister Van Weel zijn zogeheten ‘reparatieplan’ door de Kamer krijgen.
De kern van de wijziging is dat iemand zonder geldige verblijfsstatus een strafbaar feit begaat, terwijl het bieden van bijvoorbeeld eten of onderdak aan zo’n persoon niet automatisch als medeplichtigheid wordt gezien. Die verduidelijking — helpers worden niet vervolgd “anders dan als pleger” — overtuigde vooral het CDA en de SGP om alsnog voor te stemmen. De PVV steunde het wetsvoorstel ondanks het liefst gezien te hebben dat hulp wél strafbaar bleef; uiteindelijk stemden 91 Kamerleden voor en 59 tegen.
Er is flinke politieke verdeeldheid. GroenLinks-PvdA, D66, Partij voor de Dieren en ChristenUnie verzetten zich omdat ze denken dat de plannen onuitvoerbaar zijn en extra druk leggen op medewerkers in de asielketen. VVD-Kamerlid Queeny Rajkowski juichte de uitspraak toe: volgens haar hoort wie geen verblijfsrecht heeft het land ook te verlaten. Van Weel zei dat hij geen grootschalige opsporingsacties verwacht; de maatregel moet vooral dienen als drukmiddel om terugkeer af te dwingen.
Praktische gevolgen voor mensen zonder papieren zijn ingrijpend: een onrechtmatig verblijf betekent geen recht op sociale voorzieningen, beperkte toegang tot zorg, geen normale arbeidsmarkttoegang en een verhoogd risico op uitbuiting. Volgens de IND leidt ontdekking tot een terugkeerbesluit en soms tot gedwongen terugkeer; vorig jaar werden ongeveer zesduizend mensen teruggestuurd, de helft gedwongen.
Maatschappelijke organisaties, waaronder het Rode Kruis, waarschuwen voor negatieve effecten op hulpverlening en de bereikbaarheid van medische zorg en politie voor deze groep. Zij vinden het onduidelijk of de waarborgen voor hulpverleners in de praktijk toereikend zijn en vrezen dat mensen door de wet minder snel hulp zullen zoeken. Internationaal bestaan vergelijkbare regimes (bijv. Denemarken, Hongarije), maar die blijken moeilijk te handhaven en leiden vaak tot juridische problemen met Europese mensenrechtennormen.
Kortom: de Kamer heeft nu het instrumentarium om illegaal verblijf strafbaar te stellen, maar de uitvoerbaarheid en de gevolgen voor hulpverlening en mensen in onrechtmatig verblijf blijven onderwerp van zorg en debat.